Ni nye forskningsprosjekter om kunst og kultur i en digital tid
Hvordan preger digitalisering og digital mediekultur kunstneriske og kulturelle praksiser i samtiden? Forskningssatsingen «Digital kultur, estetiske praksiser» gir støtte til ni nye forskningsprosjekter.
Kan dataspill gi estetiske opplevelser? Hvordan ser lyrikken ut på Instagram? Hvorfor blomstrer tegneseriekulturen midt i det digitale? Hvordan bruker norske klesdesignere sosiale medier i arbeidet sitt? Og hvilken betydning har folkefinansiering for kunst og kultur i samtiden? Dette er noen av spørsmålene som de ni forskningsprosjektene som nå har fått støtte, skal forsøke å besvare.
«Digital kultur, estetiske praksiser» ble etablert i 2018 og er finansiert av Kulturdepartementet og Norsk kulturfond. Målet med forskningssatsingen er å undersøke hvordan digitalisering og digital mediekultur påvirker estetiske praksiser i samtiden. Er det slik at kunst og kultur produseres, sirkuleres og brukes på en annen måte enn tidligere? Hvilke nye kunstneriske og kulturelle uttrykksformer og praksiser er i ferd med ta form? Og gjør bruken av digitale teknologier og medier at vi forstår kunst og kultur på en annen måte enn tidligere? Begrepet «estetiske praksiser» brukes her både om kunstneriske og kulturelle objekter, uttrykk, ytringer og innhold, og om situasjoner eller sammenhenger der disse produseres, formidles, sirkuleres, oppleves eller brukes.
– Digitaliseringsprosesser har de senere tiårene bidratt til viktige endringer i de teknologiske, økonomiske og mediale vilkårene for produksjon, formidling og opplevelse av kunst og kultur. Dette har skapt en rekke utfordringer, men har samtidig åpnet for nye måter å skape og oppleve kunst og kultur på. Målet med den nye forskningssatsingen er å se på hvordan digital mediebruk bidrar til endringer i ulike kunstneriske og kulturelle praksiser, forteller Jorunn Veiteberg, rådsmedlem og leder av Kulturrådets FoU-utvalg.
I desember 2018 ble det utlyst både forskningsmidler og masterstipend tilknyttet forskningssatsningen. Til søknadsfristen i slutten av februar kom det inn 21 søknader om forskningsmidler og åtte søknader om masterstipend. Samlet søknadssum for forskningsmidlene var på nesten 29 millioner kroner.
– Ikke minst studier av visuell kunst og musikk var godt representert blant søknadene, forteller Veiteberg. Men noe av det interessante med digital kultur er at den også omfatter kulturuttrykk som tradisjonelt ikke står sentralt i Kulturrådets tilskuddsordninger, for eksempel mote og dataspill. Digitaliseringen bringer med seg nye kunstneriske og kulturelle uttrykksformer som går på tvers av etablerte kategorier og forståelsesformer. Dette kommer tydelig frem i søknadene.
De ni forskningsprosjektene som nå har fått støtte, bringer en rekke ulike perspektiver til diskusjonen om kunst, kultur og digitalisering.
Se alle vedtak for digital kultur, estetiske praksiser
Barn og unge sentralt
Barn og unges estetiske praksiser og felleskap er en sentral tematikk i forskningssatsingen, og spesielt to av prosjektene skal bidra til å belyse dette. Ole Marius Hylland og Bård Kleppe fra Telemarksforsking skal undersøke ungdommers bruk av digitale medier og hvordan denne utfordrer både kulturpolitikken og de begreper og kategorier som ligger til grunn for dagens kulturstatistikk. Lykke Guanio-Uluru fra Høgskulen på Vestlandet skal på sin side studere dataspill som en estetisk praksis.
– Jeg skal både nærlese ulike typer enkeltspill og gjennomføre en spørreundersøkelse der ungdomsskoleelever blir bedt om å reflektere over egen spillpraksis i et estetisk perspektiv. Over nitti prosent av norske barn bruker nå dataspill, enten på mobil, PC eller konsoll. Derfor er det viktig å få kunnskap om denne praksisen, sier Guanio-Uluru.
Digital mediekultur og kunstneriske praksiser
Flere av forskningsprosjektene skal studere hvordan konkrete kunstneriske uttrykk produseres og sirkuleres innenfor rammen av en digital mediekultur. Hans Kristian Rustad fra Universitetet i Oslo skal se på lyrikk som vandrer mellom ulike analoge og digitale medier, inkludert lyrikk i sosiale medier. Per Israelson ved Stockholms universitet skal undersøke norsk og skandinavisk tegneseriekultur i lys at et begrep om «det postdigitale». Mediehistoriker Eivind Røssaak skal sammen med den Stavanger-bosatte kunstneren Cory Arcangel studere digitale kulturers effekt på kunstproduksjon de siste tiårene. Mens Synne Skjulstad, Ida Eritsland og Anders Olof Larsson ved Høgskolen Kristiania skal kartlegge digitale mediers betydning for arbeidet til norske klesdesignere.
– Vi vil også undersøke klesdesignernes plassering i og relasjoner til andre aktører i kulturfeltet. Prosjektet vil dermed også kunne fortelle oss noe om medienes betydning i å knytte sammen aktører i kulturlivet, forteller Skjulstad.
Publikumsdeltagelse
Publikums deltagelse og involvering i produksjon og opplevelse av kunst og kultur har lenge vært en viktig tematikk i diskusjoner om digitalisering i kulturlivet. Tre av prosjektene nærmer seg denne tematikken fra ulike innfallsvinkler. Rotem Shenor fra Universitetet i Agder leder en forskergruppe som skal bidra til å belyse hvilke effekter folkefinansiering har på kunstneres økonomi, omdømme og estetiske praksis. Ingrid M. Tolstad ved Arbeidsforskningsinstituttet AFI skal se på hvordan publikums deltagelse i produksjon av musikk og visuell kunst påvirker forståelse og praksiser i det samtidige kunst- og kulturlandskapet. Mens Ingvild Hagen Kjørholt leder en gruppe forskere fra Falstadsenteret og NTNU som skal undersøke hva som skjer med brukernes opplevelse av et minnested når det formidles digitalt.
Vårt forskningsprosjekt er utviklet i skjæringsfeltet mellom akademia og museumssektoren. Det tar utgangspunkt i appen «Falstad digital rekonstruksjon» fra 2018. Målet er å frembringe ny kunnskap om historie- og kulturarvsformidling gjennom både teoretiske og mer empirinære perspektiver på samspillet mellom et stedbundet digitalt medium, brukerne og de fysiske omgivelsene, sier Kjørholt.
Bokutgivelser i 2021
Prosjektene som nå har fått støtte, skal munne ut i en rekke artikler og bokutgivelser. Det planlegges blant annet en artikkelsamling som skal utgis i Kulturrådets egen bokserie. Denne vil være klar i 2021.
Kulturrådet har også tidligere støttet forskning som ser på hvordan digitalisering påvirker kunst og kultur. Forskningsprosjektet «Litteratur i digitale omgivelser» resulterte i en rapport og i boken Litteratur i en digital tid, som kom i 2016.
Les mer om Litteratur i digitale omgivelser
Masterstipend
For å løfte nye ideer og styrke interessen for tematikken blant unge akademikere, lyste Kulturrådet også ut masterstipend i tilknytning til forskningssatsingen. I denne runden fikk to prosjekter støtte. Jorunn Larsen ved Universitet Bergen har fått støtte til prosjektet «Galskapens ikonografi digitalisert: Ei kritisk undersøkjing av digital publisering av historiske pasientfotografi». Sondre Yggeseth ved NTNU har fått støtte til prosjektet «Musikk, estetikk og digitalisering. Musikeres bruk av video på Instagram, sentrert rundt PickUp Music».
Det blir en ny runde for søknader om masterstipend høsten 2019. Søknadsfrist er 26. august.